Güneş ile Dünya’nın arasına Ay girdiğinde Güneş; Ay ile Güneş’in arasına Dünya girdiğinde Ay tutularak, Dünya karanlıkta kalır. Hayy olan Allah ile kul arasına Dünya girdiğinde ise kul, karanlıkta kalır. Tabiat hadisesi olarak görülen bu tutulmalar hakikatte, Cenab-ı Hakk’a iltica vesilelerinden ve ibret alâmetlerindendir…
İnsanlık tarihinin en ilgi çeken, en esrarengiz tabiat hadiselerinden biri, Güneş ve Ay tutulmalarıdır. Âlimler her ne dedi ise halk bildiğini okumuş, kimi “Güneş utandığı zaman kendisini gizliyor.” derken, kimileri de Ay tutulduğunda devleri suçlamış ve teneke çalıp gürültü yaparak kurtarmaya çalışmış. Cahiliye döneminde Arabistan’da, Güneş ve Ay’ın, büyüklerden bir büyüğün ölümüyle tutulacağına inanılırdı.
Astronomların tespit edebildiklerine göre tarihte en uzun Güneş tutulması, 7 dakika 40 saniyeden fazla sürmemiş ancak en uzun “tam Ay tutulması” 1 saat 40 dakika sürmüş.
Evvela Güneş tutulmalarını ele alalım…
Güneş Tutulması
Ay, Dünya ile Güneş arasından geçtiğinde, Dünya’nın Güneş’i tamamen veya kısmen görmesini engeller. Buna “Güneş tutulması (Küsûf)” denir.
Güneş tutulması, Çincede Rî shî (rî şî), Latincede eclipsis solis (eklipsis solis), Yunancada iliakí ékleipsis (ilyaki eklipsi), Arapçada الكسوف الشمس (küsûfü’ş-şems) diye geçer. Küsûf, sözlükte, “kararma, siyahlaşma” anlamına gelir.
Ay tutulması, her yıl üç defa meydana gelebilirken, Güneş tutulması, bir yılda 5 defa olabilir. Dünya’nın her yerinden değil, bazı bölgelerden müşahede edilebilir.
Güneş tutulması, üç şekilde gözlemlenir:
Tam Tutulma: Güneş ve Ay, Dünya ile tam olarak aynı hizada olduğunda meydana gelir. Güneş’in ışığı tamamen kesilir.
Halkalı Tutulma: Güneş ve Ay, Dünya ile tam olarak aynı hizada olduğunda Ay’ın konumu Dünya’ya yakınsa ve görünen boyutu Güneş’inkinden daha küçükse Güneş ışıkları halka şeklinde gözükür.
Kısmî Tutulma: Güneş ve Ay, Dünya ile tam olarak aynı hizada olmadığında ve Ay, Güneş’in yalnızca bir kısmını örttüğünde meydana gelir.
Yazının tamamını Yedikıta Dergisi 178. sayısından (Haziran 2023) okuyabilirsiniz.
