Sayı: 118 / Haziran 2018
Şiirin 7 Sultanı Onlar sultandı… Bir tarafta kılıçlarıyla İslâm sancağını 3 kıtada dalgalandırırken diğer tarafta kalemleriyle gönülleri fethettiler. Birçok Osmanlı padişahı yüksek yönetim kabiliyetinin yanında kalemi kuvvetli birer şairdi. Hatta bazılarının divanı bile vardı. İşte bu şiirin sultanlarından 7 tanesini sizlerle buluşturuyoruz...
1. İkinci Murad Han (Murâdî)
Sultan İkinci Murad Han, devletin başına geçtikten sonra, ilim ve edebiyata büyük önem vermiştir. Sultanın şairliği hakkında Sehî Bey tezkiresinde “çok üstün derecede güzel, derin manalı şiirler söylediği, hatta konuşurken bile çoğu vakit, hislerini nazım hâlinde ifade ettiği” söylenilir. Şiirlerinin çoğu tasavvufdir. Sultan “Murâdî” mahlasını kullanmıştır.
Murâdî’den bir beyit:
Varalım bir iki gün zikredelim Mevlâ’yı
Bize ısmarladılar mı bu yalan dünyayı?
2. Fatih Sultan Mehmed Han (Avnî)
Fatih, devrinin sayılı şairlerindendir. Şiirlerinde “Avnî” mahlasını kullanmıştır ve divanı mevcuttur. Dünya tarihinde; zaferleri kadar, ilme ve sanata verdiği önemle de dikkatleri üzerine toplayarak, yepyeni bir devir açan Fatih Sultan Mehmed Han; şairlikte de devrinin büyük şairleri ile kıyas edilebilecek seviyededir.
Avnî’den bir beyit:
İmtisâl-i “Câhidû fllâh” olupdur niyyetüm.
Dîn-i İslâm’ın mücerred gayretidür gayretüm.
(Niyetim Cenab-ı Hakk’ın Kur’ân-ı Kerîm’de buyurduğu “Allah yolunda hakkıyla cihad edin” emrine uymaktır. Gayretim sadece din gayretidir.)
3 İkinci Bayezid Han (Adlî)
Şair, bestekâr ve hattat bir padişah olarak bilinen Sultan İkinci Bayezid Han, mükemmel bir tahsil görmüş, tarih ve edebiyat sahasında esaslı bir kültür sahibi olmuştur. “Adlî” mahlasıyla yazdığı şiirleri oğlu Yavuz Sultan Selim’in emriyle küçük bir divan hâlinde toplanmıştır.
Adlî’den bir beyit:
Şeh oldur ki kulluğun etti senin
Kulun olmayan şeh gedâ yaraşur
(Gerçek padişah odur ki sana kulluk eder, senin kulun olmayan hükümdara ancak kölelik yaraşır.)
4. Yavuz Sultan Selim Han (Selîmî)
Selîmî mahlasıyla kaleme aldığı şiirlerinde Yavuz Selim Han’ın iç dünyasının zarafetini görmek mümkündür. Sultan Selim, siyasî ve askerî dehâsı yanında, ilmî ve bilhassa edebî bir hüviyeti de şahsiyetinde mezcedebilmiş (birleştirmiş) büyük ve kudretli bir hükümdardır. Ayrıca divan sahibi bir padişahtır.
Selîmî’den bir kıt’a:
Milletimde ihtilâf u tefrika endîşesi
Kûşe-i kabrimde hattâ bî-karâr eyler beni
İttihâd oldu hücûm-ı hasmı def’e çâremiz
İttihâd olmazsa dâim dâğdâr eyler beni
(Milletimin anlaşmazlık ve parçalanma endişesi beni kabrimde bile rahatsız eder (kemiklerimi sızlatır). Düşman hücumunu defetmek için tek çare birlik-beraberliktir. Şayet bu olmazsa beni ebedî gönlümden yaralar.)
5. Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbî)
Kanunî, Osmanlı padişahları içinde en çok şiiri olan hükümdardır. Kanuni’nin; devlet işlerinin arasında binlerce şiirden oluşan bir “divan” vücuda getirebilmesi hayret edilecek bir muvaffakiyettir. Ömrü boyunca seferden sefere koşmuş, devleti zaferden zafere koşturmuş olan Kanunî’nin divanı, son derece ustaca söylenmiş gazellerden oluşur. Çok şiir yazmasına rağmen, eserlerinde hiçbir zaman tekdüzeliğe düşmediği görülmektedir...
Muhibbî’den bir beyit:
Halk içinde mu‘teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi
6. Sultan İkinci Selim Han (Selîmî)
İkinci Selim Han, divan sahibi sultanlardan olup devrinin önde gelen sanatkârları arasındadır. Kendinden evvelki Osmanlı padişahları gibi o da kuvvetli bir şairdi. Millet Kütüphanesi’ndeki Ali Emirî koleksiyonunda kıymetli bir divanı vardır. Dedesi Yavuz Sultan Selim gibi “Selîm” ve “Selîmî” mahlasıyla şiirler yazmıştır.
Selîmî’den bir beyit:
Biz bülbül-i muhrik-dem-i gülzâr-ı frâkız
Âteş kesilür geçse sabâ gülşenimizden
(Biz ayrılık gülbahçesinin yanık sesli
[yakıcı nefesli] bülbülüyüz. Sabâ
rüzgârı gülbahçemizden geçse [bizim
harâretimizden dolayı, âdeta] ateş
kesilir!)
7. Sultan Üçüncü Mehmed Han (Adlî)
Devrinin en büyük âlim ve şairlerinden eğitim gören Üçüncü Mehmed Han’ın sade ve samimi mısraları, onun devlet idareciliği yanında kaleminin kuvvetini de ortaya koyar. Üçüncü Mehmed Han, Adlî mahlasıyla şiirler yazmıştır. Divanının mevcudiyeti hakkında bilgi yoktur.
Adlî’den bir beyit:
Yokdurur zulme rızâmız adle biz mâilleriz
Gözleriz Hakk’ın rızâsın emrine kâilleriz
(Zulme asla rıza göstermeyiz. Adalet taraftarıyız. Her işimizde Cenab-ı Hakk’ın rızasını gözler, emrine imtisal ederiz.)
Ramazan-ı Şerif'te Tarihe Mâl Olmuş 7 Hatıra Bazı hatıralar insanı tâ derinden etkiler. Hele bir de bu tarihin izleri, nadide günlerde mümtaz şahsiyetler tarafından yaşanmış veya yazılmışsa… Ramazan-ı Şerif’in bu güzel ikliminden daha fazla istifade edeceğimiz 7 hatıra ile sizleri baş başa bırakıyoruz.
1. "Bir Gün Sana Döneceğim Ey Mekke!"
Hicrî 8. yılın Ramazan-ı Şerif ayı başında Mekke-i Mükerreme’nin fethedilmesine karar verilmişti. Medine-i Münevvere’de Peygamber Efendimiz’in
(s.a.v.) emriyle 10 bin kişilik bir ordu toplandı. Müslümanlar bölük bölük, edep ve vakar içinde Mekke’ye yöneldiler. Herkes kendisine gösterilen kapıdan içeriye girmeye başladı. Müslümanlar büyük bir zorlukla karşılaşmadan Mekke-i Mükerreme’yi fethetti.
Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şehre girince, Hz. Hatice’nin kabrine yakın bir yerde çadırını kurdurdu. 8 sene evvel hicret ederken “Bir gün sana
döneceğim ey Mekke şehri!” buyurduğu mukaddes beldedeydi artık.
Bir müddet dinlenen Resûl-i Ekrem Efendimiz, devesi Kasvâ’ya binerek Kâbe-i Muazzama’ya doğru hareket etti. O gün, 20 Ramazan Cuma idi. Kâbe’ye varıncaya kadar Fetih Sûresi’ni okudu ve Kâbe-i Muazzama’yı tavaf etti. Cebrâil (a.s.) Peygamber Efendimiz’e: “Asanı eline alıp putlara dokun.” dedi. Asasıyla putlara vuruyor, putlar birer birer yere düşüyor, Resûl-i Ekrem Efendimiz de; “Hak geldi, batıl muzmahil oldu (yok olup gitti). Muhakkak batıl, daima yok olmaya mahkûmdur…” mealindeki ayet-i kerimeyi okuyordu. Kâbe-i Muazzama böylece putlardan temizlenerek asıl hüviyetine kavuştu. Daha sonra Efendimiz “Fetih Hutbesi”ni okudular.
2. Hakiki Namaz Kılan Cemaat
Abbasi Halifesi Harun Reşid, bir Ramazan günü Behlül Dânâ’ya
tembih eder:
- Akşam namazında camiye git, namazı kılan herkesi iftara davet et. Akşam olur, namaz kılındıktan sonra Behlül Dânâ 5-10 kişilik bir grupla çıkagelir. Halife Harun Reşid şaşırır:
- Behlül bunlar kim? Ben sana namaz kılan herkesi saraya iftara davet et diye tembih etmedim mi? Sen o kadar cemaatin arasından bir sofralık bile adam getirememişsin.
- Efendimiz, siz bana camiye gelenleri değil, namaz kılanları iftara çağır dediniz. Namazdan sonra bendeniz cami kapısında durdum, çıkan herkese imamın hangi sûreyi okuduğunu sordum. Onu da yalnız bu getirdiğim kişiler bildi. Camiye gelen çoktu; ama namaz kılan yalnız bunlarmış.
3. Bir Kılıca Elli Bin Salavât
Sultan Birinci Mustafa Han, Sultan Genç Osman ve Sultan Dördüncü Murad Han devirlerinde devlete pek çok hizmetlerde bulunan Melek Ahmed Paşa, her sene Ramazan ayının başında hazinesini açar, kıymetli eşyalarını farklı bir usulle satışa çıkarırdı. Mesela bir zırhı bin salavâta, bir kılıcı elli bin salavâta, bir samur kürkü bir hatm-i şerife, bir mercan tesbihi iki bin salavâta, bir tüfengi bir hatm-i şerife verirdi. Herkes pazartesi ve cuma geceleri sözlerini yerine getirirdi.
4. Çifte Bayram
12 Ağustos 1915 Arefe günü Çanakkale’de Mehmetçik, yazın kavurucu sıcağına, savaşın hararetine rağmen bir ay oruç tutmuş ve savaşın ölüm kokan havası içinde bayram yaparak hayat bulmaya hazırlanıyorlardı. Aynı gün 57. Alay Kumandanı Kurmay Yarbay Hüseyin Avni Bey, civar tepelerde koyun sürüsünü andıran beyazlıkları görünce, emir subayına bunların ne olduğunu sormuştu.
Aldığı cevap, “Kumandanım; malum yarın bayram, askerimiz bir ay oruç tuttu. Şimdi de bayram yapmaya hazırlanıyor, çamaşırlarını yıkayıp serdiler! Onlar Allah’ın huzuruna temiz elbiselerle çıkmak istiyorlar!” oldu. Fakat bir sıkıntı vardı. Ertesi gün bayram namazı kılınırken, bütün alay birkaç dakika içinde yok edilebilirdi. Onun için Hüseyin Avni Bey; alay imamından bayram namazı kılınamayacağını askere duyurmasını istedi. Fakat hiçbir askerin bunu kabul etmeyeceği belliydi. Öyle ya; asker bir matara su, birkaç incir ve kuru bir peksimetle orucundan vazgeçmemişti. Şimdi
bayram namazından acaba vazgeçerler miydi? Neticede bayram namazının kılınmayacağını sabahleyin tebliğ etmek üzere anlaşıp ayrıldılar.
Hüseyin Avni Bey, sabah alaca karanlıkta çadırından çıkınca gözlerine inanamadı, ilkbahar ve sonbahara mahsus bir tabiat hadisesi olan sis, bu sıcak yaz ortasında bütün yarımadayı bir yorgan gibi kaplamıştı. Bu havada düşmanın taarruz edemeyeceğinden emin olunca, huşu içinde bayram namazı kılındı ve herkes birbirinin bayramını tebrik etti. Bayrama özel bütün imkânlar seferber edilmiş, bu kahraman askerimize Kakmadağı’ndan sıcak bulgur çorbası getirtilmişti. Daha birkaç kaşık içilmemişti ki, sis de görevini bitirip gitti. Önce top ve makinalı tüfekler patladı. Akşamüzeri olduğunda 57. Alay’ımız o gün de destan yazdı. Her zamanki gibi başlarında kumandanları Hüseyin Avni Bey olduğu halde, tamamı şehitler bahçesinde ikinci bayramlarını kutluyorlardı!
5. Güneşi Durduran Sıcak
Sultan İkinci Bâyezid, Ramazan ayının sıcak bir yaz gününde İstanbul mesirelerinden birine çıkmıştı. İkindi namazı kılındıktan sonra iftar vaktini beklemek üzere, sultanın huzuruna oturuldu. Akşamı da kıldıktan sonra sultanla birlikte iftar yemeği yenilecekti. Güneş batmaya doğru yaklaşıyordu. Gerçekten uzun ve sıcak bir gündü. Devrin büyük âlimlerinden Molla Ali Çelebi, bekledikçe uzayan zaman karşısında güneşin hareketinin yavaşlığını kasdederek “Sıcağın şiddetinden güneş bile hareket edemiyor.” demişti.
6. Dikkat! Diş Kırılabilir...
Osmanlı sadrazamlarından cömertliği ve hayırseverliği ile bilinen Mahmud Paşa, Ramazan ayı geldiğinde hayır hasenatına daha bir önem verirdi. Paşanın sofrasında oruç açanlar, diş kirasına ilaveten her akşam mutlaka ikram edilen nohutlu pilavın gelmesini, dört gözle beklerlerdi. Çünkü paşa, kazanlarda pilav pişirilirken pilavın içine nohut biçimi verilmiş altınlar attırır ve misafirlerine bu altınları ihsan ederdi
7. Türklerin Misafirperverliği Böyle Olur
Meşhur İngiliz yazar Julia Pardoe, 1836 yılında geldiği İstanbul’a âdeta âşık olarak 9 ay boyunca payitahta kalır ve ilerleyen senelerde İstanbul hakkında kitaplar kaleme alır. Kaldığı zaman diliminde Süleymaniye semtinde davet edildiği iftar yemeğini ise hiç unutamaz ve hatıralarında geniş yer verir. Türk misafrperverliği karşısında şaşkınlığını açıkça ifade eden yazar şu cümleleri sarf etmekten kendini alamaz:
“İster fakir, ister zengin olsun, yemek vakti gelen misafrlerini her zaman iyi karşılar ve sofralarına oturturlar. Yüksek sözle söylenen ‘Buyuruuuun!’ asla zorla ve soğuk bir tonla sarf edilmez. Kendilerini sadece Allah’ın bir kulu sayarlar. Bunun içinde dünya mallarına iğreti gözüyle bakarlar. Kendilerinde fazla olan şeyleri de olmayanlara verirler ve bunu bir borç saymazlar.”
Fatih’in Fethettiği 7 Belde Genç yaşta tahta çıkan Sultan İkinci Mehmed 30 yıllık padişahlığı boyunca seferden sefere koşarak zaferlerle dolu bir saltanat sürdü. Yapılan fetihler, cihan devletinin temellerini sağlamlaştırmış, Avrupa içlerinde yapılacak seferler için zemin hazırlamıştı. Fatih Sultan Mehmed denildiğinde hemen hepimizin aklına İstanbul’un fethi geliyor. Ancak 49 yaşında vefat eden Sultan Fatih’in 2 imparatorluk, 17 devlet ve 200 şehir fethettiğini biliyor muyuz?
1. İstanbul
Türklerin ilk olarak Avarlar, Müslüman Arapların da Emeviler ile muhasara ettiği şehri, Osmanlılar 5 defa kuşattılar. Son muhasara Sultan İkinci Mehmed kumandasında yapıldı. 54 gün süren muhasara sonunda şehir fethedilerek Bizans İmparatorluğu’na son verildi.
2. Mora
Tarihe karışan Bizans İmparatorluğu’nun hüküm sürdüğü topraklardan birisi de Mora idi. Mora’da yaşanan kargaşa sebebiyle Osmanlı’dan yardım isteyen halkın talebine müsbet cevap verilerek sefere çıkıldı. Mora, iki kez düzenlenen seferle Osmanlı topraklarına dâhil edildi.
3. Trabzon
Kendisini Bizans’ın da vârisi olarak gören Fatih Sultan Mehmed'in hedeflerinden biri de, Bizans bakiyesi Trabzon Rum Devleti idi. Burayı fethetmek için 1461’de Trabzon üzerine sefere çıkan Fatih, kısa bir süre içerisinde şehri aldı. Trabzon böylece ilk defa Türkler tarafından ele geçirilen ve Anadolu’da en son Türkleşen yer oldu.
4. Sırbistan
Sultan İkinci Murad zamanında Belgrad Kalesi haricindeki Sırbistan toprakları fethedilmişti. Ancak daha sonra bazı yerler kaybedildi. Tuna’ya kadar olan toprakları fethetmek ve Sırp meselesini tamamen halletmek isteyen Fatih, Sırbistan üzerine 2 defa sefer düzenledi. Seferler neticesinde Belgrad Kalesi hariç fethedilen bölge Semendire Sancağı adıyla Osmanlı idaresine dâhil edildi.
5. Arnavutluk
Adriyatik kıyılarına hâkim olmak isteyen Fatih Sultan Mehmed, Arnavutluk için uzun yıllar İskender Bey ile mücadele etti. Buranın hâkimiyeti için Arnavutluk’a 2 sefer düzenleyen Sultan Mehmed, şehri ancak İskender Bey’in vefatından sonra Venediklilerden alabildi.
6. Eflak-Boğdan
Tuna Nehri’nin kuzeyinde bulunan Eflak ve Boğdan prenslikleri Osmanlılara tâbi idi. Eflak Voyvodası Vlad Tepeş’in Osmanlı topraklarına saldırması ve Müslüman halkı vahşice katletmesi üzerine Eflak’a sefer tertip edildi (1462). Osmanlı ordusunun karşısına çıkamayan Vlad Tepeş Macaristan’a kaçtı. Eflak yıllık vergi ödemek üzere Osmanlı’ya bağlandı. Akabinden Boğdan üzerine giden Sultan Fatih, burasının da itaatini sağladı.
7. Bosna-Hersek
Tuna’nın güneyinde kalan bütün Avrupa topraklarını fethetmek isteyen Fatih için Bosna’nın ehemmiyeti büyüktü. Venedik’le yapılacak mücadele için Bosna fethedilmeliydi. 1463 tarihinde büyük bir orduyla sefere çıkan sultan, kısa sürede Bosna-Hersek’i Osmanlı topraklarına dahil etti.
Osmanlı’da Yetiştirilen 7 Lâle Çeşidi Kaleme aldıkları şiirlerden, ortaya çıkardıkları sanat eseri şaheserlere, hanelerinden günlük yaşantılarına, sözlerinden âdetlerine pek çok şey Osmanlıların zarafetini anlatmak için yeterlidir. Çevrelerini güzelleştirmeyi bir âdet hâline getiren bu zarif insanlar, özellikle çiçeklerle aralarında hususî bir bağ kurmuşlardı. Bugün pek çoğumuzun sadece ismini duyduğu lâlenin Osmanlılar zamanında geliştirilmiş binlerce çeşidinin olduğunu biliyor muydunuz?
1. Gülrenk Kırlangıç
2. Nize-i Gülgûn
3. Cüce Moru
4. Çorbacı
5. Nize-i Sinân
6. Dil-şikâr
7. Mülûkî
Sultandan Yadigâr 7 Kadim Eşya Sultan İkinci Abdülhamid tam 99 sene evvel 1918 yılının 10 Şubatında Hakk’ın rahmetine kavuştu. 76 yaşındaki sultan, 33 yıl Osmanlı Devleti’ni yönetmiş ve vefatından 9 sene önce tahttan indirilmişti. İnşa ve tamir ettirdiği binlerce eserin yanı sıra hayattayken kullandığı, sarayında muhafaza ettiği yahut şahsî merakları gereği yurtdışından getirttiği yüzlerce eser bulunuyor. Bu eserlerin bir kısmı Yıldız Sarayı’nda, bir kısmı da İstanbul Üniversitesi’nde muhafaza ediliyor...
1. Kubbetü’s-Sahre Maketi
Kaidesi şimşirden, kendisi sedeften yapılmış Kubbetü’s-Sahre maketi. Sultan İkinci Abdülhamid devrinde Kubbetü’s-Sahre’nin zemini İran halıları ile döşenmiş, eskiyen çinileri yenilenmiş ve kubbesine ihtişamlı bir kristal avize asılmıştı.
2. Mektup Kutusu ve Defteri
Sultan Abdülhamid’e ait iki parçadan oluşan mektupluk ve mektup defteri. Yanları ve arkası deri kaplı mektupluğun kapağı ve ön cephesi gümüş kabartmalarla süslüdür. Yine üzeri gümüş kabartmalarla bezeli defterin içi yeşil kumaş ile süslenmiştir. Her ikisinin üzerinde de Arabî harflerle yazılarak iç içe geçirilmiş “Ayın” ve “Ha” harflerinden oluşan sultanın amblemi bulunmaktadır.
3. Hesap Makinesi
Ahşaptan, Fransız üretimi bir hesap makinesi. 3 ve üzeri basamaklı sayılarla yapılan işlemlerde karşılaşılan zorluklar hesap makinesinin icadı ile son buldu. 1820 yılında Fransız mühendis Charles Xavier Thomas tarafından üretilen ve Aritmometre ismi verilen bu alet ile dört işlem kolayca yapılabiliyordu. Makinenin nasıl çalıştığını merak edenler www.arithmometre.org isimli adrese bakabilir.
4. Pul Modeli Tablosu
Kadife kumaş döşeli, ay-yıldız süslemeli iki çerçeve içinde damga pulu ve modeli. İlk defa, İngiltere’de 1840 yılında posta ücretlerini ödemek için bastırılan pullar Türkiye’ye 1863 yılında gelmiş ve Posta Nazırı Agâh Efendi zamanında bastırılmıştır. Pulların genelinde ön yüzde çeşitli resim, şekil ve motif yer alır. Arka yüze ise özel bir zamk sürülmüştür.
5. Stereoskop
Sultan İkinci Abdülhamid devrinde kullanılan Fransız üretimi bir stereoskop. Stereoskop için günümüzün 3 boyutlu gözlükleri de diyebiliriz. Çalışma prensibi göz gibidir. Aralarında mesafe olan iki göz, nesneye değişik açılardan baktığından görüntü derinlik özelliği göstermektedir. Stereoskop çalışma prensibi de bu şekildedir. 1838 yılında icat edilen alet aynalar ve prizmalardan oluşuyordu. Sonradan prizma yerine ince kenarlı mercekler kullanılmaya başlandı.
6. Metre ve Kutusu
Muhtemelen hediye olarak gelmiş, metal bir metre ve ahşap mahfazası. Osmanlılar uzunluk ölçüsü olarak fersah, kulaç, arşın, endâze vs. kullanıyorlardı. Cumhuriyet’ten sonra alınan kararla ölçüler de değiştirildi.
7. Yazı Takımı
Üzerinde Osmanlı arması ve Sultan İkinci Abdülhamid’in tuğrasının bulunduğu metalden mamul yazı takımı. İki tarafında mum koymak için şamdanları bulunan yazı takımı, Kolağası Ahmed tarafından 1900-1901 senesinde sultan için imal edilmiş.
Tarih Olmuş 7 Güzel Nesne Bir zamanlar yanımızdan ya da yamacımızdan ayıramadığımız hatta pek çoğuna hayatımız boyunca sadece bir defa sahip olabildiğimiz eşyalarımız zamana yenik düştüler. Şinasi Acar Bey, “Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri” ismini verdiği kitabında bir zamanlar hayatımızın başköşesindeyken bugün ancak özel koleksiyonlarda yahut müzelerde bulabileceğimiz eski ama değerli eşyalarımızı anlatıyor…
1. Altlık
Eski hattatlar, sol dizlerini büküp oturdukları minderde, sağ dizlerini diker ve onun üstünde yazarlardı. Kâğıdın dizde düzgün durmasını sağlamak için, eskilerin zîr-i meşk (meşk altı) dedikleri ve kaba kâğıtların üst üste tutturulmasıyla hazırlanmış bir altlık kullanılırdı. Altlıklar, 4-5 mm kalınlık oluşturacak biçimde, yapıştırılmadan bir araya getirilmiş kaba kâğıtlara, her iki yüzeyine meşin veya ebru kaplanarak mücellitler tarafından hazırlanırdı.
2. Kevork İşi Cep Feneri
Kevork Efendi, 19. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’da yaşamış Ermeni kökenli bir Osmanlı fener ustasıdır. Bir başka Ermeni kökenli fener ustası Ovagim Efendi’nin damgasını taşıyan fenerlerin işlemeleri de çok güzeldir. Pirinçten yapılmış bu fenerin çapı 12 cm, yüksekliği açık halde 18,5 ve kapalı halde 2,6 cm’dir.
3. Ruznâmeler
Ruznâme Hicrî ve Rûmî ayların ilk günlerini gösteren, Güneş’in hangi gün hangi burca girdiğini belirten ve Güneş ve Ay tutulmalarını bildiren, özel olarak hazırlanmış cetvellerdir. Kimilerinde Ahkâm-ı nücûm konusunda, dahası ilm-i hey'ete (astronomi) dair bilgiler de bulunur. Ruznâmelerin Osmanlı’ya has bir takvim çeşidi olduğu söylenebilir.
4. Kur’ân-ı Kerîm Mahfazası
Küp biçiminde, üstü kubbe kapaklı bu örneğin yüzey süslemeleri, tahta üstüne fildişi kakma motifler işlenerek yapılmış; kapağının çevresine sülüs hatla besmele ve Âyetü’l- Kürsî yazılmıştır. İçinde beş bölüm vardır. Yüksekliği 76,5 genişliği 50,7 cm olan eser, aslen Sultan I. Mahmud’un (1730-54) Ayasofya’daki kütüphanesine ait olup halen İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde bulunmaktadır.
5. İki Porselen Gülâbdan
Her ikisi de Osmanlı pazarı için özel olarak üretilmiş, yuvarlak kaide üzerinde armudî gövdeli ve 26 cm yüksekliğindeki porselen gülâbdanların boyun kısımları gümüş geçmelidir. Beyaz zemin üstüne sıraltı turuncu, sarı ve sırüstü kahverengi çiçekler işlenmiş olan gülâbdan 19. yüzyıl ürünüdür. Kanuni dönemine ait mavi-beyaz sıraltı süslemeli porselen gülâbdanın emziği, Mevlevi sikkesi formunda yapılmıştır.
6. Hikmetli Gömlekler
Pamuklu ya da keten kumaştan dikilen bu gömlekler, koruyucu amaçla hazırlanmakta ve savaşta zırhın içine giyilmektedir. Üzerinde 21 besmele, kimi sûreler, âyetler, dualar, cedveller, vefkler, Esmâ-yı Hüsna (Allahü Teâlâ’nın 99 ism-i şerîfi), Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) ism-i şerifleri, Ayetü’l-Kürsî, Dört Büyük Halife’nin şemailleri, kelime, rakam ve işaretler yazılıdır.
7. Hem Alaturka Hem Alafranga Saati Gösteren Cep Saatleri
1912 Mayısından başlayarak devlet dairelerinde ve resmî işlerde alafranga saat kullanılmıştır. Mesela demiryolları idaresi, trenleri alafranga saate göre çalıştırmaktaydı. Bu dönemde hem yabancılar hem Türkler, işlerini aksatmamak için yanlarında biri alafranga diğeri alaturka saate ayarlı iki cep saati bulundurma gereğini duymuşlardır. İşte bu yıllarda Longines firması, Osmanlı pazarı için, aynı kadran üstünde hem alaturka hem alafranga saati gösteren cep saatleri üretmiştir. Resimde bu tür saatlerden bir örnek görülüyor. Her iki akrep-yelkovan takımı da hareketini aynı zenberekten almaktadır. Saatin çapı 4,8 cm'dir.
Osmanlı Arşivi’nden 7 Tarihî Obje Söğüt’te ufak bir beylik olarak tarih sahnesine çıkan Osmanlılar, en başta mukaddesata olan hürmetleri ve bağlılıkları, tarihlerinden gelen devlet yönetme yetenekleri ve zaman içinde geliştirdikleri mükemmel sistemlerle altı asır boyunca dünyanın en stratejik noktalarını huzur içinde yönetmeyi başarmışlardı. Bu uzun soluklu devlet tarih sahnesinden çekilirken kökleri yüzlerce yıl eskiye dayanan bir hazine bıraktı. O hazineden seçtiğimiz 7 obje sizlerle…
1.Hazine-i Evrak Levhası
Bugünkü devlet arşivinin karşılığı olan Hazine-i Evrak tabiri, 1846’da Bâbıâli daireleri arasına katılan, eski yeni tüm önemli belgelerle defterlerin saklandığı binadır. Sultan Abdülmecid tarafından İtalyan mimar Fossati’ye yaptırıldı. Hazine-i Evrak yazılı bu levha muhtemelen arşiv binasında bir fonksiyon icra etmiştir. Tıpkı Hazine-i Evrak binasını hâlen süsleyen “Kıyâmü’l hikmeti bi’l-kalem” kelâm-ı kibârı gibi.
2.Nişan Kesesi
Osmanlı’nın son zamanlarına ait, bir hizmet ve liyakat karşılığı olarak tevcih edilmiş olan nişanlar vardı. Bunların en meşhurları Mecidî, Osmanî ve İmtiyaz nişanları idi. Üzeri Sultan Mehmed Reşad tuğrası işlemeli bu atlas kese, Osmanlı’nın belki de son nişanlarından birini bağrında taşıdı, kim bilir…
3.Surre Kesesi
Mekke-i Mükerreme ile Medine-i Münevvere’ye her yıl gönderilmesi âdet olan para ve hediyeye Surre denmekte idi. Bu hediyelerin muhafaza edildiği keselere Surre Kesesi denirdi. Çantanın ön yüzünde hediyenin Medine-i Münevvere ahalisinden ve şeriflerden Muhammed Sakkaf Efendi’ye gönderildiğini belirten, “Bimennihî Teâlâ, Medîne-i Münevvere ahalisinden ve şürefâ-yı kiramdan Şerif Muhammed Sakkaf Efendi’ye, sene 1333/1914” yazısı okunuyor.
4.Mecidî Nişanı
Osmanlı nişanlarından birinin adıdır. Halk arasında Mecidiye Nişanı suretinde de kullanılırdı. 1852’de ihdas olunmuştu. Sultan Abdülmecid’e nisbetle bu adı aldı. Birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci rütbeleri olduğu gibi murassâ, yani mücevherli olanı da vardı. Kayd-ı hayat şartıyla verilirdi. Birinci rütbesi elli, ikinci rütbesi yüz elli, üçüncü rütbesi sekiz yüz, dördüncü rütbesi üç bin, beşinci rütbesi de altı bin tane olmak üzere sayıları mahduttu.
5.Cüzdan
Evrak, kart ya da para koymak için üretilen, kitap kabı şeklinde veya çantaya benzer şekilleri olan bir tür mahfaza. Son asırda daha çok para taşımak için kullanılmıştır. Padişahlar, belki sıradan insanlar gibi her zaman cüzdana ihtiyaç duymuyorlardı. Fakat onların da cüzdanları ve keseleri mevcuttu. Sultan İkinci Abdülhamid’in bu cüzdanı, kuvvetle muhtemel şehzadelik yıllarına ait.
6.Mühür
Üzerinde isim veya işaret kazılı olup mektuplara, senetlere ve diğer kâğıtlara basılan taştan yahut madenden yapılma âletin adıdır. Şahıs için yapılanlara “Mühr-i Zatî”, resmî daireler için yapılanlara “Mühr-i Resmî” denilirdi. Osmanlılarda İkinci Meşrutiyet’e gelinceye kadar memurlar resmî kâğıtlara imza atmazlar, mühür basarlardı.
7.Anlaşma
İki yahut daha çok devletin karşılıklı olarak üstlendikleri yükümlülüklerin yazıya geçirilerek onaylanmasıyla oluşan belgelerdir. Gayet güzel bir ciltle kaplanmış olan bu dostluk ve ticaret antlaşması ise 1866 yılında Osmanlı Devleti ile Meksika arasında imzalanmış.
Osmanlı Biliminin Öncüsü 7 Âlim Osmanlı Devleti her alanda olduğu gibi bilim ve teknoloji alanında da ilim dünyasına mühim katkılar sağlamıştır. Başta astronomi, tıp, matematik alanları olmak üzere birçok bilim dalında çok kıymetli eserler veren ve çalışmalar yapan çoğu unutulmuş 7 âlimi sizlere hatırlatıyoruz.
1. Ali Kuşçu
Osmanlı tarihinde İstanbul’u önemli bir ilim ve kültür merkezi yapmaya çalışan Fatih Sultan Mehmed Han, dünyanın farklı coğrafyalarından âlimleri ülkesine davet etmiştir. Bu davete icabet eden âlimlerin en değerlilerinden biri de hiç şüphesiz Ali Kuşçu'dur. Tebriz'den İstanbul'a uzanan bu yolculuğun ardında Ali Kuşçu Osmanlı biliminin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Onun Osmanlı ülkesindeki en önemli faaliyetlerinden biri bütün Osmanlı medreselerinde okutulacak dersleri düzenlemesidir. Özellikle astronomi ve matematik alanında çalışmalar yapan Kuşçu, bu alanda kendinden sonra gelen âlimlere yol göstermiştir.
2. Aydınlı Hacı Paşa
Anadolu'nun İbn-i Sina'sı olarak bilinen Hacı Paşa tıp ilminin Osmanlı coğrafyasında gelişmesine ön ayak olan âlimlerdendir. Özellikle Kitâbüt'- Teshil fi't-Tıb ve Müntehâb-ı Şifâ isimli eserleri tıp dilinin Türkçeleşmesi hususunda önem arz etmektedir.
3. Bayramoğlu Ali Ağa
Lale Devri’nde Humbaracı Ocağı’nın 2. Halifesi olan Bayramoğlu Ali Ağa yazdığı Ümmü’l-Gaza fî Tedbîri’l-Harb ve Levazimihâ isimli eserinde kendi icat ettiği silahlardan ve harp sanatından bahseder. Bahsettiği silahlardan birisi de kale kuşatmalarında kullanılan ve tamamen kendi icadı olan tulumba isimli rokettir. Bu silah, ilk icat edilen roketler arasında gösterilir.
4. İsmail Gelenbevi
İsmail Gelenbevi, 18. yüzyılda Osmanlı devletinin yetiştirdiği en büyük ilim adamlarındandır. Klasik Osmanlı bilim geleneğinin matematik alanındaki son temsilcisidir. Matematik alanında telif ettiği biri Arapça, beşi Türkçe olmak üzere 6 eseri vardır.
5. Matrakçı Nasuh
Matematik, tarih, coğrafya, silahşörlük ve minyatür sanatıyla uğraşan Matrakçı Nasuh çok yönlü bir alim ve 16. asrın dahisi olarak adlandırılır. Matrak oyununun mucidi olarak da bilinen Matrakçı Nasuh, özellikle katıldığı seferler vasıtasıyla çizdiği minyatürlerle Osmanlı resim sanatına farklı bir tarz kazandırmıştır.
6. Şerefeddin Sabuncuoğlu
Şerefeddin Sabuncuoğlu Fatih Sultan Mehmed Han devrinde yaşamış meşhur bir cerrahtır. Sabuncuoğlu'nun en dikkat çeken özelliği ise, Cerrâhiyetü'l Haniyye adlı eserinde tıp tarihinde ilk defa cerrahi operasyonları gösteren minyatürlere yer vermesidir.
7. Takiyüddin Râsıd
İlmi birikimi, yeni tespit ve araştırmalarıyla Takiyüddin Râsıd, Osmanlı ilminde zirve bir zattır. Özellikle astronomi alanında yaptığı faaliyetler ve İstanbul'da İslam medeniyetinin son büyük rasathanesini kurmasıyla Osmanlı ilim adamları arasında müstesna bir yere sahiptir. Eserleri bugün hala İstanbul, Kahire ve İngiltere'deki muhtelif dünya kütüphanelerinde yer almaktadır.
Abdülhamid Han'ı Anlatan 7 Beyit Hem hayatında hem vefatından sonra İkinci Abdülhamid Han hakkında karalama kampanyaları ve iftiralar hiç eksik olmadı. Fakat onun eşine az rastlanır bir devlet adamı ve Osmanlı tarihi için ne kadar önemli olduğu son yıllarda yapılan çalışmalarla ortaya çıkmaya başlamıştır. Sultana layık olduğu değeri verenlerden birisi de eserleriyle Osmanlı’nın son döneminde yaşamış önemli fikir ve ilim adamı Ali Emiri Efendi’dir. Divan’ında yer alan kasidelerde ve Levâmiu’l-Hamîdiye isimli müstakil eserinde Sultan Abdülhamid’i medhederek düşmanlarına karşı adeta onu müdafaa yoluna girişmiştir. İşte onun kaleminden Abdülhamid Han’ı anlatan 7 beyit sizlerle…
1. Ol şehenşâhdır nizâm-ı kâ’inâtın melce’i
Bir elinde sulh-ı âlem bir elinde kâr-zâr
Emiri Efendi, sultana “şehenşâh” şeklinde seslenerek onun; “bir elinde dünya barışı, bir elinde savaş ile kâinat düzeninin kurtuluş kaynağı” olduğunu söyler ve barışsever yönüne dikkat çeker.
2. O şâhenşeh ki fart-ı himmeti siyyân ü yeksândır
Fakîr ü ağniyâya bî-kes ü eytâm ü sıbyâna
Sultanın medhiyelerde zikredilen vasıflarından birisi de ayrımcılık yapmayıp herkese eşit davranmasıdır. Nitekim Emiri Efendi, onun aşırı derece yardımsever olduğunu ve bu yardımseverliğinin toplumun her kesimine yansıdığını belirtir
3. Zıll-ı Hudâ halîfe-i Mahbûb-ı Kibriyâ
Şâhân-ı dehre dergehidir kıble-i niyâz
Emiri Efendi Sultan Abdülhamid’in Allah’ın gölgesi olduğunu tekrarlayarak onun Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) halifesi olduğunu belirtir.
4. Sen ol şâhenşeh-i gîtî-sitân ü kişver-ârâsın
Ki ferr ü şevketin şâhân-ı âlemden füzûn-terdir
Emiri Efendi, bu beytinde de onu dünyayı fetheden ve süsleyen padişah olarak anarken; onun fazilet bakımından bütün dünya hükümdarlarından daha üstün olduğunu belirtir.
5. Bu gelen taht üstüne adl ü kerem sultânıdır
Kalmaz artık sîne-i milletde ahzân ü hümûm
Bir manzumesinde de tahta çıkan padişahın adalet ve cömertlik sultanı olduğunu; onun sayesinde milletin gam, tasa ve hüzün çekmeyeceğini belirtirken “cömertlerin göz bebeği” ifadesini kullanır.
6. Vefâ-yı Hazret-i Sıddîk ve adl-i Hazret-i Fârûk
Hayâ-yı Hazret-i Osmân, sehâ-yı Hazret-i Hayder
Sultan Abdülhamid; vefada Hz. Ebubekir’e, adâlette Hz. Ömer’e, hayâda Hz. Osman’a, şecaatte ise Hz. Ali’ye (radıyallahü anhüm) benzer.
7. Âyet-i “Ve’l-kâzımîne’l-ğayza ve’l-âfîn” ile
Hasletin tezyîn eder ol pâdişâh-ı nükte-dân
Bir manzumede de, “O müttakîler ki, bollukta ve darlıkta infak ederler ve kızdıklarında öfkelerini yutarlar ve insanların kusurlarını affedicidirler, Allah da muhsinleri sever.” (Âl-i İmran, 134) meâlindeki âyet-i kerîmeden iktibas yapılarak; onun öfkesini dizginlemesine, affediciliğine ve yoksullara karşı yardımsever kişiliğine değinilir.
Matrakçı Nasuh’un 7 Minyatürü İle Dünya Turu “16. Yüzyıl Dâhisi” Matrakçı Nasuh’un tarihçilik ve silahşorluk gibi birçok meziyetinin yanında ressamlık ciheti de kültür tarihimizde ayrı bir ehemmiyete sahiptir. Onun minyatürleriyle Topkapı Sarayı’nın farklı bir çehresine şahitlik ederken Halep şehrini tüm ayrıntılarıyla müşahede imkânı bulmaktayız. Geçmiş zamanların az bilinen seyyahı ve ressamı Matrakçı Nasuh’un 7 minyatürü ile dünya turuna çıkmaya ne dersiniz?
1. İstol-Belgrad (Macaristan)
Matrakçı Nasuh’un külliyatlı eseri Süleymannâme’nin 1542-43 yılları arasındaki bölümü Tarih-i Feth-i Şikloş, Estergon ve İstol-Belgrad ismini taşımaktadır. Eserde yer alan minyatürler arasında Osmanlıların "İstol-Belgrad” dedikleri, bugün Macaristan'daki Stuhlweissenburg şehri de yer alıyor.
2. İstanbul (Türkiye)
Matrakçı Nasuh’un Anadolu, Irak ve İran’da bulunan şehirleri ve güzergâhını tasvir ettiği Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn adlı eserinin ilk tasvirinde tafsilatlı bir İstanbul minyatürü yer almaktadır. İki sayfalı bu minyatürde sağda tam sayfa sur içi İstanbul’u tasvir edilirken sol tarafta Galata ve Haliç görülüyor. İstanbul’un surları ve kapıları ile Topkapı Sarayı, Ayasofya, Sultanahmet Meydanı, Kapalıçarşı İstanbul tasvirinde yer alan mekânlar arasında.
3. Tebriz (İran)
Kanuni Sultan Süleyman’ın Irak ve İran üzerine 1534’te yaptığı seferlerin bir durağı da Tebriz idi. Sefere katılan Matrakçı Nasuh Tebriz’i yuvarlak bir sur içinde tasvir etmişti. Ayrıca minyatürdeki hayvan tasvirleri dikkat çekicidir.
4.Halep (Suriye)
Suriye’nin içinde bulunduğu iç karışıklıklar sebebiyle günümüzde büyük zarar gören Halep Kalesi’nin ayrıntılı bir çizimine yer vermiş Matrakçı Nasuh. Tasvirde yer alan Halep’teki iç kale şehrin tam ortasına oturtulmuş ve etrafı bir hendekle çevrili olarak tasvir edilmiş. Kalenin estetik yuvarlak yapısının ön plana çıktığı minyatürde ayrıca tarihî Halep şehrini ayrıntılı temaşa etmek de mümkün.
5.Cenova (İtalya)
Nasuh, Barbaros Hayreddin Paşa’yla çıktıkları Fransa seferi sırasında yol üzerinde bulunan İtalyan şehirlerini resmetmeyi de ihmal etmemişti. Reggio (Rice) Kalesi’nin yanında Cenova gibi İtalya’nın mimarî ve sanat açısından büyük öneme sahip şehri Matrakçı’nın ellerinde yeniden şekillenmiştir.
6.Marsilya (Fransa)
Matrakçı Nasuh, Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki donanmayla Fransa’ya yaptığı seferde yol boyunca yer alan liman şehirlerini de resmetmişti. Yolculuk sırasında başta Marsilya olmak üzere Nice, Toulon gibi Akdeniz limanlarının ayrıntılı tasvirleri yer almaktadır.
7.Bağdat (Irak)
Tıpkı Halep gibi birçok yıkıma maruz kalan İslâm coğrafyasının kadim şehri Bağdat’ın 16 yüzyıldaki tasviri. Nasuh’un kendine has üslup ve renkleriyle resmettiği Bağdat minyatürü tarihî coğrafyamıza ışık tutacak ayrıntıları içinde saklıyor.
