Belgeselcilerin Piri Evliya Çelebi’yi Ne Kadar Tanıyorsunuz?

Evliya Çelebi, İstanbul’da dolaşırken dönemin en ünlü simalarından biriyle karşılaşır. Âdeta tüyleri diken diken olur. Onu, “Neuzübillah yüzünde nurdan eser yoktu!” diye tarif eder. Evliya’yı bu kadar ürperten kişi kimdir?..

Evliya Çelebi’nin hatıralarını neşeli bir şekilde, şakayla anlattığına bakmayın. Seyahati sırasında pek çok felaket yaşamış. En büyüğü hangisiydi?

Seyahatname’de anlattığına göre Şah İsmail Anadolu içlerine el attığında İzmit’le Tebriz arası karışır. Kemâh, Niksâr, Sivas ve Tokat kontrolden çıkar. Sultan İkinci Bayezid Han kibarca uyarmak için Şah’a “at çulu” göndererek haddini bilmesini ister. Şah, işi edepsizliğe vurup Osmanlı Sultanı ile “Çulcu Baba” diye dalga geçer. Yavuz Sultan Selim Han tahta geçip Şah İsmail’e mektup yazdığında ne der?..

Füze ile ilk uçan Türk Lagari Hasan Çelebi’dir. Bir başka özelliği daha vardır ki pek dile getirilmez. Seyahatname dikkatlice okunursa farkedilecektir. Bu özellik ne olabilir?

Evliya Çelebi, gittiği bölgedeki halkın kendisine anlattıkları hikâyeleri naklederken “Bunlar darbımeseldir, böyle anlatırlar ama ben görmedim!” diyerek açıklama getirir. Anadolu’nun o dayanılmaz kış soğuğundan bahsederken damdan dama atlayan bir kedinin havada donup kaldığını anlatır. Peki devamında ne olmuştur?..

Evliya’nın devrinde fotoğraf makinesi yoktur. Ama gördüklerini öyle bir tarif eder ki okuyanın zihnine çakılıp kalır. “Başı Adana kabağı, gözleri Mardin eriği gibi, burnu Mora patlıcanı gibi şişmiş...” diye kimi tarif etmektedir?..

Seyyâh-ı âlem Evliya Çelebi’nin kesin vefat tarihi bilinmiyor. 1685 yılında vefat ettiği tahmin ediliyor. Acaba Çelebimiz nerede vefat etti ve nereye defnedildi?..

Kendi kültürümüzü başkalarından öğrenmeye alışmışızdır. Eğer o olmasaydı Seyahatname belki de kütüphane raflarında hâlâ keşfedilmeyi bekliyor olabilirdi. Evliya Çelebi’nin vefatından yaklaşık yüz otuz yıl sonra Seyahatname’yi keşfedip 1815 yılında dile getiren “ol kişi” kimesnedür. Tiz cevap veresüz.

Ünlü romancı ve edebiyat araştırmacılarından biri, “Ben Evliya Çelebi’yi tenkit etmek için değil, ona inanmak için okurum. Ve bu yüzden de daima kârlı çıkarım.” demişti. Kimdi bu kadirşinas kişi?..