Türkistan coğrafyasının İslâm ile müşerref olmasından evvel, 13 asırlık yayılma ve güçlenme süreci yaşanmıştır. Kırgızistan özelinde ise 751 senesinde cereyan eden Talas Savaşı’yla, bir tehdit unsuru olan Tan (Çin) İmparatorluğu’nun siyasî ve coğrafî büyümesine dur denilmiştir.
İslâm dininin Kırgızistan’da yayılması ve güçlenmesi, yaklaşık 1300 yıllık bir zamana yayılmıştır. Günümüzde bu sürecin tarihî seyri pek bilinmez. Türkistan tarihindeki mühim siyasî ve manevî hadiselere dayanarak İslâm dininin Kırgızistan’da yayılmasını ve güçlenmesini iki büyük devreye ayırmak mümkündür:
Kırgızistan 1. Devre
“İslâmiyet’in yayılma zamanı” olarak adlandırabileceğimiz birinci devre, bin yıllık bir zaman dilimini içine alır ve şu aşamalara sahiptir:
- Kırgızistan sınırlarında İslâm dininin yayılması (7. ve 10. yy.);
- İslâm’ın devlet dini olarak tanınması (966-1137 yılları arası);
- 7. ve 16. yüzyıldaki siyasî hava sebebiyle yaşanan dinî durgunluk;
- İslâm dininin Kırgızlar arasında güçlü bir şekilde yayılma aşaması (16. ve 18. yy.)
- yüzyıldan bu yana devam eden bir sonraki devre ise “İslâm’ın güçlenme devresi”dir ve bunu da dört maddede incelemek mümkündür:
- Hokand Hanlığı devrinde İslâm’ın Kırgızistan topraklarında güçlenme aşaması (1711-1876);
- Rus sömürgecilik sistemi çerçevesinde İslâm dininin Kırgızistan’daki durumu (19. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın başlarına kadar);
- Sovyet Rejimi devrinde İslâmiyet’in Kırgızistan’daki durumu (1917-1991 yılları arası);
- İslâm dininin Kırgızistan’ın bağımsızlık döneminde gelişmesi ve tamamen güçlenmesi (1991 yılından bugüne kadar). Bu makalemizde, Kırgızistan bölgesinde İslâm dininin yayılmasının sadece ilk aşaması (7. ve 10. yy.) konu edilecektir.
İslâmiyet’in Kırgızistan’daki İlk Kandili: Safed-Bulan
Yedinci yüzyıla dek Türkistan’ın genelinde olduğu gibi Kırgızistan bölgesinde de Zerdüştlük, Putperestlik (Budizm), Nasturîlik (Hıristiyanlığın doğu yönü), Maniheizm ve Şamanizm (Gök Tanrı inancı) gibi farklı dinî inançlar bulunuyordu. Fakat bu dinî inançların hiçbiri, İslâmiyet gelene kadar yerel halkın büyük kısmına hitap eden edememiştir.
Sekizinci asrın ortasından itibaren Kırgızistan bölgesinde İslâm, aktif bir şekilde yayılmaya başlasa bile atalarımızın, İslâmiyetle ilk kez 7. Yüzyılın ortalarında tanıştıkları biliniyor. Bu hadise, bugünkü Kırgızistan’ın Celal-Abad şehri, Aksı ve Ala-Buka ilçelerinin sınırında yer alan “Soot Bulan (Safed-İspid Bulan)” isimli köyün tarihî geçmişi ile yakından alakalıdır.
Gerek mahallî, gerekse Arap kaynakları ve son araştırmalara göre Hz. Osman radıyallahü anh (644-656) ve Hz. Ali kerramallâhü veche’nin (656-661) zamanlarında Müslümanlar, ilk kez Aksı bölgesine gelmişlerdir. 1230 yılında İle boyunun
Almalık şehrinde doğan, sonradan Balasagun ve Kaşgar şehirlerinde yaşayan ilim adamı ve şair Cemal Karşî’nin Mülhakâtu’s-Surâh adlı kitabında, “Hz. Osman (r.a.) devrinde İspid-Bulan adlı yere Muhammed bin Cerir’in emrinde Müslüman askerler gönderildi. Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) arkadaşları olan sahabilerden ve Tâbiîn’den 2700 asker, kâfirler ile savaşta şehid düştüler.” ifadeleri geçer.
Yazının tamamını Yedikıta Dergisi 129. sayısından (Mayıs 2019) okuyabilirsiniz.
