Osmanlılar, Dünya’ya nasıl bakıyordu? Coğrafî anlamda bu sorunun cevabını almak için devrin haritalarına bakmak gerekir. Biz de öyle yapıyor ve Osmanlı hatta İslâm dünyasında basılan ilk atlas çalışması “Cedid Atlas”ın tarihî serüveni ve sayfaları arasında kayboluyoruz…
İbrahim Müteferrika’nın 1727’de kurduğu ilk Türk matbaası ile yayın tarihimizde yeni bir dönem aralanmıştı. Başta matbaada basılan ilk kitap Vankulu Lügatı ve akabindeki eserler (Toplam 17 kitap, 23 cild), matbuat tarihimiz için kıymetli örneklerdir. İbrahim Müteferrika, Osmanlı haritacılık tarihi için de önemli simalardandır. Onun gerekli gördüğü kitaplara ilave ettiği haritalar dışında, kendi çizdiği ve bastığı haritalar da mevcut. Matbuat ve matbu harita tarihimiz hakkındaki bu kısa girizgâhtan sonra yazımıza konu olan yayına geçebiliriz.
Üsküdar Matbaası’nın En Nadide Eseri
Sultan Üçüncü Selim Han’ın Nizâm-ı Cedîd adıyla bilinen yeniden yapılanma devrinde, Hasköy’de Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn kurulmuş ve matbaa buraya taşınmıştı. Mühendishâne Matbaası’nın yer darlığı sebebiyle yetersiz kalması üzerine matbaa bu sefer, Üsküdar Selimiye Kışlası civarında büyük bir yere taşındı. 1802 yılında kurulan ve Üsküdar Matbaası olarak anılan bu tab‘hanede basılan ilk kitaplardan biri (bazı kaynaklarda ilk kitap olarak da geçer) 1803 tarihli Cedid Atlas’tır. Bu çalışma; Türk matbaacılığının en nadide örneklerinden biri olarak tarihteki yerini almıştı. Zira Cedid Atlas, Üsküdar Matbaası’nda basılan en pahalı ve sanat değeri en yüksek eser olarak gösterilir.
Yazının tamamını Yedikıta Dergisi 207. sayısından (Kasım 2025) okuyabilirsiniz.
