Hisbe Teşkilatı’nın görevleri neler olmalı soruna cevap arayan bazı Müslüman âlimler, bu hususta eserler kaleme almışlardır. İlim erbabları yazdıkları eserlerde, hisbe hizmetini ve bu vazifeyi yürüten muhtesiplerin İslâm hukukuna göre sorumluluk sahasının nelerden müteşekkil olması gerektiğini anlatmışlardır…
Şeyzerî’nin Nihâyetü’r-Rütbe isimli eseri ile 1300’lü yılların başlarında İbnü’l-Uhuvve tarafından kaleme alınmış olan Me’âlimü’l-Kurbe isimli eser, konu ve babları genel olarak aynı minval ve usul ile işlemişlerdir. İbnü’l-Uhuvve, alışverişte hükümleri, helal-haram mevzularını ve zarurî ölçüde fıkhı bilmeyenlerin ticaretten uzaklaştırılmaları gerektiğini salık vermiştir. Zira muamelata vakıf olmayanlar, kolaylıkla şüphelilere ve haramlara meyletmektedirler. İbnü’l-Uhuvve, sarraflar çarşısının (günümüzdeki karşılığı, bankacılar ve dövizciler), faizli işlem yapabilmeleri ihtimali sebebiyle “gizlice” denetlenmesi gerektiğinin altını çizmektedir. O, caddelerin gece ışıklandırılmalarının kontrolünün de muhtesibin uhdesinde olduğunu hatırlatır.
• Hisbe risâlesi müellifi Endülüslü İbn-i Abdurrauf Ahmed, çarşı ve işyerlerinin denetimiyle ilgili olarak, yangın riskine karşı tedbir babında, fırın ve atölyelerin harlı kısımlarıyla odun depoları arasında bir mesafe/boşluk bırakılması gerektiğini, denetmen adaylarına anımsatmaktadır.
Yine İbn-i Abdurrauf, döküntüleriyle geçtikleri yolları kirletmemeleri için samancı ve hasırcıların yük taşımaları esnasında kontrol edilmelerini de hatırlatır. O da müzayede usulü satış yapanların fiyat kızıştırma (neceş) yöntemleriyle ve faizli muameleler yapan sarraflarla mücadele edilmesinin ehemmiyetine dem vurmaktadır.
Kapak yazısının tamamını Yedikıta Dergisi 187. sayısından (Mart 2024) okuyabilirsiniz.
