Hayatın kendisi zaten bir macera olarak başımıza gelirken tarihte şehir şehir gezen tüccarlar, maceranın üzerine üzerine giderler. Korkularıyla yüzleşerek çıktıkları her seyahat, başa gelebilecek muhtemel felaketlerin de ilk adımıdır. Hesaplanamayan risklerle, ölümle burun buruna olan tüccarlar, kıtlık, salgın hastalıklar ve anarşi ile mücadele etmek durumundadırlar…
Geçmişte tüccarın, yaşadığı şehirde başına gelebilecek muhtemel felaketlerden (kıtlık, salgın, yabancıların istilası, anarşik ortam, kendisine musallat olan zalim bir yönetici vs.) kolay kurtulması beklenemez. Bu olsa bile, felaketleri zararsız atlatamayacağı için yaşadıkları macera değil dram, belki kara komedi olarak nitelendirilir. Oysa korkularıyla yüzleştiği, hesaplanamayan risklerle ve bilinmeyenlerle dolu bir seyahate çıkması durumunda, ölümle burun buruna geldiği her olay için onun kalan ömrü boyunca anlatacağı bir macera hikâyesine dönüşecektir. Bu tehlikelerden birisi eğer ölümüne neden olmuşsa ve ölümüne kadar da kaydettiği cümlelerle meşhur bir yazar (seyyah, şehir tarihi yazarı, hatıra yazarı) ile tanışma fırsatı bulamamışsa, maalesef tarihin derinliklerinde kaybolup gidecektir.
İşte bu nokta da tüccarları, tıpkı sermayeyi elinde bulundurmak ve yönetimdekilerle arasında bağlantılara sahip olmak gibi, diğer insanlar karşısında “güçlü” konumuna getirir. Yaşlı bir Memlûk komutanı nasıl ki en alt seviyeden dâhil olduğu askerî sistemde birçok savaşlardan sağ biçimde kurtulmuş ve sayısız talimlere katılarak akranları karşısında yükselip en üst konuma çıkabilmişse, yaşlı bir tüccar da acımasız piyasalarda mücadele vererek, bunun yanında çıktığı tehlikeli yolculuklarda hayatta kalmayı başararak, “en güçlü” sıfatını sonuna kadar hak etmiştir.
Seyahatlerde Bir Tüccarın Başına Ne Kötülükler Gelebilir ki?
Bir tüccarın seyahat zamanında başına gelebilecek çok şey vardır. Soygunculardan ve beklenmedik doğa olaylarından başka, gideceği her ülkede (hatta şehirde) farklı geleneklere sahip insanlar ve uygulamada olan farklı kanunlarla karşılaşacaktır. Gittiği yerin halkından kendisine tolerans göstermelerini bekleyemeyeceğine göre, kendisi dikkatli olmak zorundadır. Hatalı bir hareketi, canına mal olabilir ya da haberini kendisinden bekleyenlere ulaştırabilecek bir kimsenin bile bulunmadığı, belki dillerini de tam bilmediği o memleketin zindanına atılabilir. Tek seferde insanın başına üst üste ne kötülükler gelebilir ki diye düşünebiliriz. Cevabını, Hint Okyanusu tacirlerinden Kavan anlatıyor:
“Kala’dan (Malezya) Umman’a gidiyordum… Kala’dan ayrıldıktan sonra 70 korsan gemisiyle karşılaştım. Onlarla üç gün savaştım. Gemilerinin bazılarını ateşe verdim, bazı korsanları öldürmeye muvaffak oldum. Kurtulduktan sonra, 41 gün boyunca Arap sahillerindeki Tütsü diyarı (Yemen, Hadramut Sahili’ndeki) Şihr’e doğru seyahat ettim. Umman sultanı, gemimdeki malların 1/10’unu vergi olarak istedi ki bu, halkımıza cömert bir şekilde yaptığı 100 bin dinarlık indirim ve vergiden muaf mallar hariç, 600 bin dinar ediyordu. Bu olumsuzlukları, tek bir seferim sırasında yaşadım.”
Yazının tamamını Yedikıta Dergisi 205. sayısından (Eylül 2025) okuyabilirsiniz.
