Tarihin en eski devirlerinden itibaren devletlerce inşa edilen kaleler, düşmanın gelmesi muhtemel stratejik yollar üzerindeki şehirlere, limanlara ve boğazlara güvenliği sağlamak maksadıyla yapılmış; kalın duvarlı, burçlu ve mazgallı muhkem yapılardır.
İnşa Edilirken Hangi Unsurlara Dikkat Edilirdi?
Sarp ve erişilmesi zor olan veyahut savunulması kolay yerlere inşa edilen kaleler, genellikle şehirlerin etrafı, yol kavşakları, ana yollar, dar boğazlar, dağlar arasında kalan geçitler, denize uzanan burun, kıyıya yakın adalar, köprübaşları ve deniz boğazları gibi stratejik noktalara yapılmıştır. Güveni temsil eden bu muhkem yapıların; az kuvvetle uzun süre savunulabilecek bir yerde olmasına, gerektiğinde içeridekilerin dışarı çıkabileceği gizli geçitlerinin bulunmasına, içerisindeki kuyularla uzun süre su ihtiyacını karşılayabilmesine ve bölgeye hâkim bir yerde olmasına dikkat edilmiştir.
Kalenin Bölümleri
Kale; iç, dış ve varoş denilen üç ana bölümden oluşur.
İç Kale: Resmî işlerin görüldüğü, kayıtların tutulduğu, askerlerin ikamet ettiği ve şehir sakinlerinin herhangi bir tehlike anında sığındıkları, şehrin en yüksek yerinde bulunan kısımdır. Kale, düşman eline geçtiğinde son savunmayı yapabilmek için buraya sığınılırdı.
Dış Kale: Şehrin etrafını çeviren surların tamamı ve halkın yaşadığı yer.
Varoş: Şehri çevreleyen dış kale surlarının haricindeki yer.
Kalenin Mimarî Özellikleri
Bir kaleyi oluşturan en önemli unsur, kalın bir sur duvarı ile üzerindeki burçlardır. Kaleler bir veya iki kat hâlinde inşa edilirdi. Duvarlarının kalınlığı ise 60 cm ilâ 3 m arasında değişirdi. Girişi daha imkânsız hâle getiren hendekler, kaleyi çevreleyen “şarampo”lar, top mazgalları ve tabyalar, huruç kapıları, tahribatı azaltan kale sepetleri gibi kısımlar, kalenin aynı zamanda askerî nitelikli mimarî özelliklerindendir. Kalelerin en önemli kısımlarından biri, kule de denilen burçlardır. Duvarlar silindirik, yarım yuvarlak, dikdörtgen veya çokgen gövdeli değişik ebat ve formlarda yapılmıştır. Horasan harcı ile sağlam bir şekilde örülen burçların sık ve birbirini görür olmasına, kale kapılarının bunların arasında yapılmasına dikkat edilirdi. Kulelerden biri, diğerlerinden daha sağlam ve yüksek inşa edilmiştir. Sur duvarının üzeri, askerlerin rahatça savunma yapabilmeleri için düz bir yol biçiminde yapılır, toplar kuleler üzerinde bulunurdu. Kale duvarlarının dibine kadar yaklaşan düşmana, yukarıdan ateş edebilmek, taş vesaire atabilmek, kaynar su, kızgın yağ ve zift benzeri yanıcı maddeler dökebilmek için kapının üzerine doğru uzanmış, altı delikli şahnişinler (çıkma, cumba) bulunurdu.
Yazının devamını Yedikıta Dergisi 123. sayısından (Kasım 2018) okuyabilirsiniz.
