Bilgiye erişim hiç bu kadar hızlı ve kolay olmamıştı. Dijitalleşme ile dünyanın dört bir yanındaki asırlık kütüphaneler ve arşivler; milyonlarca kitabı, makaleyi, tarihî belge ve sanat eserlerini herkese açık hâle getirdi. Ücretsiz olarak erişim sağlayabileceğiniz en meşhur dijital arşiv ve kütüphaneleri sizler için derledik…
Project Gutenberg (gutenberg.org)
1971’de başlatılan bu proje, telif hakkı süresi dolmuş klasik eserleri dijitalleştirerek ücretsiz sunar. Project Gutenberg, ücretsiz elektronik kitapların dünyadaki ilk sağlayıcısıdır. Bugün 75 binden fazla kitaba ücretsiz ulaşılabilmekte.
Internet Archive (archive.org)
1996 yılında kurulan bu dev arşiv, dijital biçimde internet siteleri ve diğer kültürel eserlerden oluşan büyük bir dijital külliyat. Web siteleri, yazılım uygulamaları, görsel-işitsel ve basılı materyaller dâhil olmak üzere dijitalleştirilmiş medya koleksiyonlarına ücretsiz erişim sağlar. İnternet arşivi şunları içeriyor: 835 milyar web sayfası, 44 milyon kitap ve metin, 15 milyon ses kaydı, 10,6 milyon video, 4,8 milyon resim, 1 milyon yazılım programı.
Open Library (openlibrary.org)
Open Library, Internet Archive tarafından oluşturulan ve içinde 20 milyondan fazla kitabın yer aldığı bir anlamda sanal bir kitaplık. On binlerce modern kitabın içeriklerinin kopyaları, onlarca kütüphane ve yayıncıdan edinilen e-kitaplar dijital ödünç verme yöntemiyle sunuluyor.
Europeana (europeana.eu)
Europeana, Avrupa Birliği’ne üye olan devletlerin desteklediği, Avrupa’nın kültürel mirasını dijital ortamda sunan bu platform, sanat eserlerinden tarihî belgelere kadar geniş bir koleksiyona sahip. Türkiye’den de farklı kurumların arşivlerine site üzerinden ulaşılabiliyor. Milli Kütüphane bünyesindeki gazete arşivlerinin de yer aldığı Europeana Newspapers projesi de geniş bir basılı arşiv kaynağıdır.
HathiTrust (hathitrust.org)
Dünyanın prestijli üniversitelerinin iş birliğiyle oluşturulan bu dijital kütüphane, özellikle akademik kaynaklara geniş erişim sunuyor. HathiTrust koleksiyonu, 18 milyondan fazla dijitalleştirilmiş öğeyi saklıyor.
Kongre Kütüphanesi (loc.gov)
Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi, ülkenin ulusal kütüphanesidir. Aynı zamanda kitap sayısı bakımından dünyanın en büyük kütüphanesi kabul edilir. Kütüphane ayrıca American Memory projesi kapsamında 1994 yılından bu yana milyonlarca kitap, belge, video, ses kaydı, fotoğraf, gazete, harita ve el yazması gibi çeşitli içerikleri sayısallaştırarak dünyanın en zengin dijital koleksiyonlarından birine sahip olmuştur. Osmanlı Sultanı İkinci Abdülhamid Han’ın kütüphaneye hediye ettiği kitap ve fotoğraf arşivleri de burada mevcuttur.
Gallica (gallica.bnf.fr)
Fransa Millî Kütüphanesi tarafından sağlanan Gallica dijital arşivi, 1997 yılından beri hizmet vermektedir. Günümüzde çeşitli türlerde 10 milyondan fazla dijitalleştirilmiş öğeye sahiptir ve tüm kütüphane materyallerine ücretsiz olarak ulaşılabilir.
New York Halk Kütüphanesi (digitalcollections.nypl.org)
ABD’nin en büyük kütüphanelerinden olan NYPL, zengin dijital koleksiyonuyla sanat, tarih ve edebiyatseverlere hitap ediyor. Her geçen gün yeni materyallerin eklendiği arşivde özellikle tarihî haritalar, coğrafya ve tarihseverler için çok anlamlı.
David Rumsey Harita Koleksiyonu (davidrumsey.com)
David Rumsey Harita Koleksiyonu 35 yıllık bir hikâyeye ve 200 binden fazla haritaya ev sahipliği yapıyor. Koleksiyonda atlaslar, küreler, duvar haritaları, okul coğrafyaları, cep haritaları, keşif kitapları, deniz haritaları ve el yazması haritalar dâhil olmak üzere çeşitli kartografik materyaller yer alıyor. Öğeler yaklaşık 1550’den günümüze kadar uzanıyor. Koleksiyonun dijitalleştirilmesi 1996’da başlamış ve şu anda çevrimiçi olarak 137 binden fazla materyale düzenli olarak yenileri ekleniyor.
Bavyera Devlet Kütüphanesi (bsb-muenchen.de)
Bavyera Devlet Kütüphanesi (BSB) dünya çapında değerli, önemli el yazmaları ve nadir eserlerden oluşan mükemmel koleksiyonu ile Avrupa’nın en büyük ve meşhur araştırma kütüphaneleri arasında yer almakta. BSB, Avrupa’da dijitalleştirme işlemlerini robot kullanarak gerçekleştiren ilk ve tek kütüphanedir. Dijital kütüphanede Osmanlı devrine ait binlerce görsel materyale de ulaşılmaktadır.
IWM Koleksiyonları (iwm.org.uk/collections)
Imperial War Museum (İmparatorluk Savaş Müzesi), İngiltere’de farklı lokasyonlarda şubeleri bulunan İngiliz ulusal müze organizasyonudur. Koleksiyonu, savaş tarihine meraklılar için bulunmaz bir hazine. IWM, 1917’deki kuruluşundan bu yana 20. ve 21. asırdaki savaşların tüm yönlerini resmetmek ve kaydetmek için arşivliyor. Dijitale aktarılan materyallerle de dünya savaş tarihine yönelik görsel bir hafıza sunuyor.
Wellcome Collection (wellcomecollection.org/collections)
İngiltere’de faaliyet gösteren Wellcome Collection bir müze ve kütüphane hüviyetindedir. Bünyesindeki ve paydaşlarındaki koleksiyonlardan 40 milyonu aşan materyali herkesin ücretsiz kullanabileceği şekilde dijitalleştirmiştir. Özellikle sağlık ve tıp sahasında önemli bir dijital arşiv barındırıyor.
Chester Beatty Kütüphanesi (viewer.cbl.ie/viewer/index)
İrlanda’nın Dublin şehrinde kurulu müze-kütüphane Chester Beatty’nin koleksiyonu, zengin Batı, İslâm ve Asya eserlerine ev sahipliği yapıyor. Dijitalleştirilmiş sanat eserleri ve el yazmalarından oluşan aranabilir veri tabanı aracılığıyla sanat ve tarihi değeri yüksek kaynaklara çevrimiçi erişilebilmektedir.
Katar Dijital Kütüphanesi (qdl.qa)
2014 yılında başlatılan Katar Dijital Kütüphanesi projesi Orta Doğu tarihi ve kültürüne odaklanan dünyanın en büyük çevrimiçi arşivlerinden biri konumuna ulaşmıştır. British Library ile yaptığı ortaklık sayesinde İngiliz arşivlerindeki seçilmiş Arapça bilimsel el yazmaları da dijital kütüphanede yer alıyor.
Albert Kahn Gezegen Arşivleri (collections.albert-kahn.hauts-de-seine.fr)
Fransalı bir bankacı olan Albert Kahn tarafından 1900’lerin başında desteklenen “Gezegen Arşivleri” projesiyle dünyanın farklı şehirlerinin fotoğraf ve video filmleri çekilmişti. Albert Kahn Müzesi’nin görüntü portalında, müzenin koleksiyonlarından 69 binden fazla fotoğraf ve video çevrimiçi olarak sunuluyor. Türkiye’den de birçok kare, arşivde mevcut.
İBB Kütüphane Dijital Koleksiyonu (sayisalarsiv.ibb.gov.tr)
Bünyesinde Türkiye’nin en zengin basılı arşivlerinden birini barındıran İstanbul Büyükşehir Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, bu arşivini dijitalleştirerek araştırmacıların istifadesine sunuyor. Fotoğraf, kartpostal, kitap, dergi gibi basılı dokümanların dijital formatlarına kolayca ulaşılmaktadır.
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi (katalog.istanbul.edu.tr)
Özellikle Yıldız Sarayı Kütüphanesi’nin üniversiteye nakli ve fakülte kitaplıklarındaki eserlerin bir araya toplanmasıyla İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkiye’nin en büyük kaynaklarından birine ev sahipliği yapar. Yine üniversiteye bağlı Nadir Eserler Kütüphanesi, Osmanlı dönemine ait el yazmaları, nadir kitaplar ve haritalar gibi değerli koleksiyonları dijitalleştirerek erişime açmıştır. Özellikle koleksiyonunda yer alan İkinci Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri zengin bir görsel şölen sunar.
Derginin tamamını Yedikıta Dergisi 200. sayısından (Nisan 2025) okuyabilirsiniz.
