İnsanlarla iletişim kurmak bu kadar zorken, işitme engelli insanlarla iletişim nasıl kuruluyordu? İşaret dili ilk ne zaman kullanıldı? Osmanlı’da sağır ve dilsizler nerede istihdam ediliyordu? İlk modern işaret dili fonetiği incelemesi ve dünyadaki İşitme engelli (sağır) insanlar için eğitim veren tek sanat üniversitesi hangisiydi?..
İşitme engelli (sağır) insanlarla iletişim kurmanın yolu, karşılıklı işaret dili kullanmaktan geçer. Ancak, işaret dili ilk ne zaman kullanıldı, sorusunun cevabını vermek çok zordur. İşaret dilinin ilk yazılı kayıtlarından biri, M.Ö. 5. yüzyıla aittir. Platon’un Kratilos adlı eserinde, Sokrates’in şöyle dediği rivayet edilir: “Sağır ve dilsizler, düşüncelerini ifade etmek için ellerini, başlarını ve vücutlarının geri kalanını hareket ettirerek anlatır.”
Osmanlı’da İşaret Dili Kullanımı
Pedro Ponce de León’un (1520-1584), ilk manuel alfabeyi geliştirdiği söylense de, işaret dili tarihine dair çok daha eski izler bulunmaktadır. Meşhur seyyah İbn-i Battûta, Osmanlı hakanı Orhan Gazi (1326-1359) döneminde Anadolu’da karşılaştığı ilginç bir hadiseyi şöyle nakletmektedir:
“Kastamonu’da, kulağı ağır işiten bir şeyhin dergâhına misafir olduk. Talebelerinden biri, kendisine sorulan soruları ile kâh havada, kâh yerde işaretle tarif ediyor, şeyh de bunları anlayarak cevaplıyordu. Bu şekilde kendisine ne anlatılmak isteniyorsa, hepsini anlayabilmekteydi.”
Osmanlı döneminde, sarayın önemli bölümlerinden biri olan Kubbealtı’nda görev yapan bazı kişiler, sağır ve dilsizlerden seçilirdi. Bu görevlilerle iletişim kurabilmek için işaret dili kullanıldığı bilinmektedir.
Yazının tamamını Yedikıta Dergisi 203. sayısından (Temmuz 2025) okuyabilirsiniz.
