Fatih Sultan Mehmed Han’ın Portresi

İtalyan ressam Gentile Bellini’nin yaptığı Fatih Sultan Mehmed Han portresinin hikâyesini biliyor musunuz?

Gentile Bellini’nin yaptığı Fatih Sultan Mehmed Han portresinin birçok kopyasının yapıldığını, tıpkıbasımının ise kitaplarda, gazetelerde, dergilerde, banknotlarda, pullarda kullanıldığını biliyoruz. Peki, Rönesans döneminde Venedik’te yaşamış İtalyan ressam Gentile Bellini’nin (1429-1507) yaptığı meşhur Fatih Sultan Mehmed Han portresinin hikâyesini biliyor musunuz?

Fatih Sultan Mehmed Han devrinde İtalya yarımadasında birçok şehir krallıkları vardı ve bunların içerisinde en güçlülerinden biri olan Venedik Cumhuriyeti, ilk önceleri Bizans İmparatorluğu’nun bir parçasıyken bağımsızlığını kazanmış, güçlü filosuyla başta Girit ve Kıbrıs olmak üzere birçok Ege ve Akdeniz adalarını eline geçirmişti.

Venedik, bu deniz gücüyle Doğu Akdeniz’de Osmanlı Devleti ile üstünlük mücadelesine girmişti; fakat savaşlarla yıpranmıştı. 26 Ocak 1479’da çaresiz, barış istemek zorunda kaldı. Bu barış anlaşmasında, Venedik’in en yetenekli ressamlarından birinin İstanbul’a gönderilmesi şartı da yer almaktadır.

Bellini İstanbul’da!

Bütün şartları kabul eden Venedik, ressam olarak Gentile Bellini’yi İstanbul’a gönderme kararı aldı. O sıralarda Venedik meclisi salonundaki resimlerin tamiriyle uğraşan 53 yaşındaki ressam Gentile Bellini, 1479 Eylül’ünde İstanbul’a ulaşır. “Balyos” diye adlandırılan Venedik büyükelçisi tarafından karşılanır ve Fatih’in huzuruna çıkarılır.

Fatih, Venedikli ressamın kabiliyetini anlamak için bir Venedik manzarası çizmesini ister. Burada şunu ifade edelim ki, Franz Babinger başta olmak üzere, bazı araştırmacılar bundan hareketle, Fatih’in asıl gayesinin güzel sanatları desteklemek olmadığını, sultanın İtalya’nın fethi için yaptığı planlara zemin hazırlamak peşinde olduğunu iddia ederler. Bellini’nin günümüze ulaşmayan bu resmi, o devirde İstanbul’da bulunan Jean-Marie Angiolello’nun ifadesine bakılırsa, padişahın pek hoşuna gider.

On altı ay boyunca misafir edilen İtalyan ressam yaptığı pek çok tablonun yanı sıra bir de padişahın portresini çizmiştir ki bu tablo, onun en önemli çalışmasıdır. Böylece Bellini, bir Osmanlı padişahının portresini yapan ilk ressam unvanını almıştır.

Sultan İkinci Abdülhamîd Han ise Bellini’nin çizdiği portrenin kopyasını Zonaro’ya yaptırmıştır. Bu tablo ise Topkapı Sarayı’ndadır. İtalyan Bellini’nin Fatih portresi İngiltere, Amerika ve Türkiye’de birçok defalar sergilenmiştir.

Bellini’ye atfedilen ve Fatih Sultan Mehmed’in bilinen 3 adet Fatih Sultan Mehmet tablosu ve madalyonlar vardır. Tablolardan biri yakın zaman önce İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından Londra’daki dünyaca ünlü Christie’s müzayede şirketinden 770 bin sterline satın alındı. (Bu bölüm dergide yayımlanan makaleye sonradan ilave edilmiştir.)

Tablonun Orijinali Nerede?

Gentile Bellini imzası taşıyan ve günümüze kalan ünlü Fatih portresinin Topkapı Sarayı’ndan ne zaman çıkarıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte ressam tarafından dönüşü sırasında veya bir tüccar tarafından satın alınarak Venedik’e götürüldüğü düşünülmektedir. 1877-1880 yılları arasında İstanbul’da İngiliz elçisi olan, aynı zamanda Nemrut Dağı üzerinde araştırmalar yapan ve arkeolog olarak da bilinen Henry Layard, tabloyu 1865’te Venedikli bir koleksiyoncudan satın almıştır. Daha sonra tablo, Layard’ın vasiyeti üzerine, 1916’da ölümünün hemen ardından Londra’daki Millî Müze’ye (National Gallery) bağışlanmış ve günümüzde burada sergilenmektedir.

Yedikıta Dergisi Sayı 11 (Temmuz 2009)